Wat is zwaarlijvigheid en hoe wordt het gediagnosticeerd?
Definitie van zwaarlijvigheid en obesitas
Zwaarlijvigheid, ook wel obesitas genoemd, is een chronische aandoening waarbij er sprake is van overmatige vetopslag in het lichaam. Dit ontstaat wanneer de energie-inname via voeding gedurende langere tijd hoger is dan het energieverbruik. Zwaarlijvigheid wordt beschouwd als een complexe, multifactoriële ziekte die ernstige gevolgen kan hebben voor de gezondheid en het welzijn.
BMI classificatie en meetmethoden
De Body Mass Index (BMI) is de meest gebruikte methode om zwaarlijvigheid te diagnosticeren. De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht in kilogrammen te delen door de lengte in meters in het kwadraat. Volgens de Nederlandse en internationale richtlijnen gelden de volgende classificaties:
Ondergewicht: BMI onder 18,5
Normaal gewicht: BMI 18,5-24,9
Overgewicht: BMI 25-29,9
Obesitas graad I: BMI 30-34,9
Obesitas graad II: BMI 35-39,9
Obesitas graad III (morbide obesitas): BMI 40 en hoger
Oorzaken: genetische factoren, levensstijl, hormonale stoornissen
Zwaarlijvigheid heeft meestal meerdere oorzaken. Genetische predispositie speelt een belangrijke rol, waarbij sommige mensen een verhoogde neiging hebben tot gewichtstoename. Levensstijlfactoren zoals een energierijke voeding, te weinig lichaamsbeweging, stress en slaapgebrek dragen significant bij aan gewichtstoename. Daarnaast kunnen hormonale stoornissen zoals hypothyreoïdie, het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) en insulineresistentie zwaarlijvigheid veroorzaken of verergeren.
Risicofactoren en complicaties
Zwaarlijvigheid verhoogt het risico op verschillende ernstige gezondheidsproblemen. Cardiovasculaire aandoeningen zoals hartziekte, beroerte en hoge bloeddruk komen vaker voor bij mensen met obesitas. Type 2 diabetes, slaapapneu, gewrichtsklachten en bepaalde vormen van kanker zijn ook geassocieerd met zwaarlijvigheid. Bovendien kan obesitas leiden tot psychosociale problemen en verminderde kwaliteit van leven.
Wanneer professionele hulp zoeken
Het is aan te raden om professionele hulp te zoeken wanneer de BMI boven de 30 ligt, of al vanaf een BMI van 25 wanneer er sprake is van gewichtsgerelateerde gezondheidsproblemen. Ook bij herhaalde mislukte pogingen om zelfstandig af te vallen is begeleiding door een zorgverlener zinvol. In Nederland kunt u terecht bij de huisarts, die indien nodig kan doorverwijzen naar een diëtist of gespecialiseerde zorgverlener.
Geneesmiddelen voor gewichtsverlies beschikbaar in Nederland
Orlistat (Xenical, Alli) - werking en dosering
Orlistat is een medicijn dat de opname van vetten uit de voeding remt door het enzym lipase te blokkeren. Hierdoor wordt ongeveer 30% van de ingenomen vetten niet opgenomen en uitgescheiden via de ontlasting. Orlistat is verkrijgbaar in twee sterktes: 120 mg (Xenical) op recept en 60 mg (Alli) als zelfzorgmedicijn. De aanbevolen dosering is driemaal daags één capsule tijdens of binnen één uur na een vetbevattende maaltijd.
Liraglutide (Saxenda) - injecteerbare optie
Liraglutide is een GLP-1 receptoragonist die oorspronkelijk werd ontwikkeld voor de behandeling van diabetes, maar in hogere dosering effectief is voor gewichtsverlies. Het medicijn wordt eenmaal daags subcutaan geïnjecteerd en werkt door het verzadigingsgevoel te verhogen en de maagontlediging te vertragen. Saxenda wordt gestart met een lage dosis die geleidelijk wordt opgebouwd tot de onderhoudsdosis van 3,0 mg per dag.
Voorwaarden voor voorschrijving
Geneesmiddelen voor gewichtsverlies worden alleen voorgeschreven onder strikte voorwaarden. Voor orlistat geldt dat de BMI minimaal 28 moet zijn met bijkomende risicofactoren, of een BMI van 30 of hoger. Voor liraglutide zijn de criteria nog strenger: een BMI van 35 of hoger, of 30 of hoger met gewichtsgerelateerde comorbiditeit. Daarnaast moet er sprake zijn van onvoldoende resultaat met levensstijlinterventies gedurende minimaal drie maanden.
Verwachte resultaten en behandelduur
Met orlistat kan een gewichtsverlies van 5-10% van het lichaamsgewicht worden bereikt in combinatie met dieet en beweging. Liraglutide kan tot 10-15% gewichtsverlies opleveren. De effectiviteit wordt meestal na 12 weken geëvalueerd. Als er onvoldoende gewichtsverlies is (minder dan 5% van het oorspronkelijke gewicht), wordt de medicatie gestopt. Een succesvolle behandeling kan worden voortgezet, waarbij regelmatige controle door de zorgverlener essentieel blijft.
Wanneer medicatie geschikt is
Medicamenteuze behandeling voor gewichtsverlies is geschikt als aanvulling op, niet als vervanging van, levensstijlinterventies. Het is een optie voor patiënten die ondanks adequate dieet- en bewegingsinterventies onvoldoende gewichtsverlies bereiken. Medicatie kan vooral waardevol zijn voor mensen met significante obesitas die een verhoogd risico lopen op ernstige complicaties. Een zorgvuldige afweging van voor- en nadelen door een gekwalificeerde zorgverlener is altijd noodzakelijk.
Bijwerkingen en voorzorgsmaatregelen bij obesitasmedicatie
Veelvoorkomende bijwerkingen per medicament
Obesitasmedicatie kan verschillende bijwerkingen veroorzaken die per medicament verschillen. Orlistat kan maag-darmklachten zoals vette ontlasting, winderigheid en buikpijn veroorzaken. GLP-1 agonisten zoals liraglutide kunnen misselijkheid, braken en diarree veroorzaken, vooral in het begin van de behandeling.
Contra-indicaties en interacties
Bepaalde aandoeningen vormen contra-indicaties voor obesitasmedicatie. Deze omvatten zwangerschap, borstvoeding, ernstige lever- of nieraandoeningen, en bepaalde psychiatrische aandoeningen. Medicijninteracties kunnen optreden met anticoagulantia, diabetesmedicatie en bepaalde antidepressiva.
Monitoring tijdens behandeling
Regelmatige controle is essentieel tijdens obesitasbehandeling. Dit omvat monitoring van gewichtsverlies, bloeddruk, bloedsuikerspiegel en mogelijke bijwerkingen. Uw arts zal bepalen hoe vaak controles nodig zijn.
Wanneer behandeling stoppen
Behandeling moet worden gestopt bij ernstige bijwerkingen, onvoldoende gewichtsverlies na 12 weken, of wanneer het streefgewicht is bereikt. Overleg altijd met uw arts voordat u stopt met de medicatie.
Ondersteunende producten en supplementen
Vezelproducten en verzadigingssupplementen
Vezelrijke supplementen zoals glucomannan en psyllium kunnen helpen bij gewichtsverlies door een verzadigingsgevoel te creëren. Deze producten zwellen op in de maag en verminderen de eetlust. Ze zijn beschikbaar in verschillende vormen zoals capsules, poeders en tabletten.
Maaltijdvervangers en eiwitshakes
Maaltijdvervangers bieden een gecontroleerde calorie-inname en kunnen effectief zijn voor gewichtsverlies. Eiwitshakes helpen bij het behouden van spiermassa tijdens gewichtsverlies en verhogen het verzadigingsgevoel. Kies producten die voldoen aan Nederlandse voedingsnormen.
Vitaminen en mineralen tijdens gewichtsverlies
Bij gewichtsverlies kunnen tekorten ontstaan aan essentiële voedingsstoffen. Belangrijke supplementen omvatten:
Multivitaminen voor algemene ondersteuning
Vitamine D voor botgezondheid
IJzer, vooral bij vrouwen
Vitamine B12 voor energiemetabolisme
Calcium voor botsterkte
Probiotica voor darmgezondheid
Probiotica kunnen de darmflora ondersteunen tijdens gewichtsverlies en mogelijk het metabolisme beïnvloeden. Bepaalde stammen zoals Lactobacillus gasseri en Bifidobacterium lactis tonen veelbelovende resultaten in onderzoek naar gewichtsbeheersing.
Natuurlijke hulpmiddelen en hun effectiviteit
Natuurlijke supplementen zoals groene thee extract, chitosan en garcinia cambogia worden vaak gebruikt voor gewichtsverlies. Hoewel sommige studies positieve effecten suggereren, is het bewijs beperkt. Bespreek het gebruik altijd met uw apotheker of arts.
Levensstijlinterventies en gedragsverandering
Voedingsadvies en dieetbegeleiding
Een uitgebalanceerd voedingspatroon vormt de basis van elke succesvolle gewichtsbeheersing. Een geregistreerd diëtist kan een gepersonaliseerd voedingsplan opstellen dat aansluit bij uw levensstijl en voorkeuren. Het gaat niet om drastische diëten, maar om duurzame veranderingen die u vol kunt houden.
Beweging en lichaamsactiviteit
Regelmatige beweging verhoogt het energieverbruik en ondersteunt gewichtsverlies. Begin met lichte activiteiten zoals wandelen en bouw dit geleidelijk op. Combineer cardio-oefeningen met krachttraining voor optimale resultaten.
Psychologische ondersteuning
Emotioneel eten en gedragspatronen spelen vaak een belangrijke rol bij overgewicht. Gedragstherapie kan helpen bij het doorbreken van ongezonde gewoonten en het ontwikkelen van nieuwe, gezondere strategieën voor omgang met stress en emoties.
Slaaphygiëne: zorg voor 7-9 uur kwaliteitsslaap per nacht
Stressmanagement: oefen ontspanningstechnieken zoals meditatie
Volharding: stel realistische doelen en vier kleine successen
Wanneer naar de dokter en vervolgbehandeling
Indicaties voor medische begeleiding
Raadpleeg uw huisarts wanneer uw BMI boven de 30 ligt, of bij een BMI van 27-30 met comorbiditeiten zoals diabetes type 2, hoge bloeddruk of slaapapneu. Ook bij herhaalde mislukte pogingen tot gewichtsverlies is professionele hulp raadzaam. Uw arts kan medische oorzaken uitsluiten en een behandelplan opstellen.
Bariatrische chirurgie overwegingen
Bariatrische chirurgie komt in aanmerking bij een BMI ≥40, of BMI ≥35 met ernstige comorbiditeiten, wanneer conservatieve behandelingen onvoldoende effect hebben gehad. De procedure vereist uitgebreide screening en levenslange follow-up.
Multidisciplinaire aanpak en follow-up
Effectieve behandeling van obesitas vereist samenwerking tussen verschillende zorgverleners:
Huisarts voor medische begeleiding en coördinatie
Diëtist voor voedingsadvies en begeleiding
Fysiotherapeut voor bewegingsprogramma's
Psycholoog voor gedragstherapie
Endocrinoloog bij hormonale stoornissen
Regelmatige monitoring van gewicht, bloedwaarden en gezondheidsparameters is essentieel voor langdurig succes. Ondersteuningsgroepen en online platforms bieden extra motivatie en ervaringsuitwisseling met lotgenoten.
