Wat zijn anticonceptiva?
Anticonceptiva, ook wel voorbehoedsmiddelen genoemd, zijn medicijnen of hulpmiddelen die zwangerschap voorkomen. Het primaire doel is het reguleren van de vruchtbaarheid en het bieden van controle over gezinsplanning. Deze middelen werken op verschillende manieren om bevruchting of innesteling van een bevruchte eicel te voorkomen.
Verschillende soorten anticonceptiva hebben verschillende werkingsmechanismen. Hormonale voorbehoedsmiddelen zoals de pil onderdrukken de eisprong, verdikken het baarmoederslijm en maken de baarmoederwand minder geschikt voor innesteling. Barrièremethoden zoals condooms voorkomen fysiek contact tussen zaadcellen en eicel.
De effectiviteit van anticonceptiva varieert aanzienlijk. De anticonceptiepil heeft bij correct gebruik een effectiviteit van meer dan 99%, terwijl condooms ongeveer 85-98% effectief zijn. Spiralen behalen effectiviteitspercentages van 99% of hoger.
Het maken van de juiste keuze en correct gebruik zijn cruciaal voor optimale bescherming. Factoren zoals levensstijl, gezondheid, leeftijd en persoonlijke voorkeuren bepalen welk anticonceptivum het meest geschikt is voor elke individuele situatie.
De anticonceptiepil - soorten en merken
Combinatiepil vs. minipil
Er bestaan twee hoofdtypen anticonceptiepillen. De combinatiepil bevat zowel oestrogeen als progestageen en is het meest voorgeschreven type. Deze pil onderdrukt de eisprong effectief en reguleert de menstruatiecyclus. De minipil daarentegen bevat alleen progestageen en is geschikt voor vrouwen die geen oestrogeen kunnen gebruiken.
Populaire merken in Nederland
In Nederland zijn verschillende betrouwbare pilmerken verkrijgbaar:
Microgynon - een van de meest voorgeschreven combinatiepillen
Marvelon - bekend om zijn goede cyclascontrole
Yasmin - bevat drospirenon als progestageen
Mercilon - lage dosering oestrogeen
Hormoonsamenstelling en werking
Elke pilsoort heeft een unieke hormoonsamenstelling. Combinatiepillen bevatten ethinylestradiol als oestrogeencomponent gecombineerd met verschillende progestagenen zoals levonorgestrel, desogestrel of drospirenon. Deze hormonen werken samen om de eisprong te onderdrukken en het baarmoederslijm te verdikken.
Voordelen van de pil omvatten regelmatige menstruatie, verminderde menstruatiepijn en mogelijk positieve effecten op de huid. Nadelen kunnen bijwerkingen zoals hoofdpijn, stemmingsveranderingen of gewichtstoename zijn. Contra-indicaties omvatten een verhoogd risico op trombose, bepaalde hartziekten en sommige vormen van kanker.
Alternatieve hormonale anticonceptiva
Anticonceptiepleister en vaginale ring
De anticonceptiepleister (Evra) en vaginale ring (NuvaRing) bieden handige alternatieven voor de dagelijkse pil. De pleister wordt wekelijks vervangen en kan discreet op verschillende lichaamsdelen worden geplakt. De NuvaRing wordt maandelijks ingebracht en geeft gedurende drie weken hormonen af.
Langwerkende hormonale methoden
Voor vrouwen die langdurige bescherming zoeken, zijn er verschillende opties beschikbaar. De anticonceptie-injectie (Depo-Provera) biedt drie maanden bescherming per injectie. Hormoonspiraaltjes zoals Mirena en Skyla werken vijf respectievelijk drie jaar en combineren effectiviteit met gemak.
Voordelen van langwerkende methoden
Geen dagelijkse of wekelijkse routine nodig
Zeer hoge betrouwbaarheid
Geschikt voor vrouwen met een drukke levensstijl
Mogelijk lichter of uitblijven van menstruatie
Deze methoden zijn vooral geschikt voor vrouwen die regelmatig vergeten medicijnen in te nemen of een stabiele anticonceptie wensen zonder dagelijkse zorg.
Niet-hormonale voorbehoedsmiddelen
Spiralen en barrièremethoden
Het koperspiraaltje biedt tot tien jaar hormonvrije bescherming en is ideaal voor vrouwen die hormonen willen vermijden. Condooms voor mannen en vrouwen beschermen niet alleen tegen zwangerschap maar ook tegen seksueel overdraagbare aandoeningen, waardoor ze een dubbele functie hebben.
Traditionele barrièremethoden
Diafragma's en cervicale kapjes worden voor geslachtsgemeenschap ingebracht en blokkeren de toegang tot de baarmoeder. Deze methoden vereisen correct gebruik en worden vaak gecombineerd met spermiciden voor optimale effectiviteit.
Natuurlijke methoden en effectiviteit
Kalendermethode en temperatuurmeting
Observatie van cervixslijm
Combinatie van natuurlijke signalen
Natuurlijke anticonceptie vereist discipline en kennis van het eigen lichaam. De effectiviteit varieert sterk tussen methoden, waarbij barrièremethoden en spiralen doorgaans betrouwbaarder zijn dan natuurlijke methoden.
Noodanticonceptie
Morning-after pil (ellaOne, NorLevo)
Noodanticonceptie, ook wel de morning-after pil genoemd, is een veiligheidsnet wanneer je gebruikelijke anticonceptiemethode heeft gefaald of wanneer er onbeschermde seks heeft plaatsgevonden. In Nederland zijn er twee hoofdtypen morning-after pillen verkrijgbaar: ellaOne en NorLevo. Deze medicijnen werken door de eisprong uit te stellen of te voorkomen, waardoor bevruchting wordt vermeden.
Wanneer en hoe te gebruiken
De morning-after pil moet zo snel mogelijk na onbeschermde seks worden ingenomen voor de beste werking. NorLevo kan tot 72 uur (3 dagen) na onbeschermde seks worden gebruikt, terwijl ellaOne effectief is tot 120 uur (5 dagen) na onbeschermde seks. Beide medicijnen worden ingenomen als een enkele tablet met wat water. Het is belangrijk om de bijsluiter zorgvuldig te lezen en de instructies op te volgen.
Effectiviteit binnen verschillende tijdsperioden
De effectiviteit van noodanticonceptie neemt af naarmate meer tijd verstrijkt na onbeschermde seks. NorLevo is ongeveer 95% effectief wanneer het binnen 24 uur wordt ingenomen, maar daalt naar ongeveer 58% na 72 uur. EllaOne behoudt een hogere effectiviteit over een langere periode en is ongeveer 95% effectief tot 120 uur na onbeschermde seks. Hoe eerder de pil wordt ingenomen, hoe beter de bescherming.
Verkrijgbaarheid zonder recept
Beide morning-after pillen zijn in Nederland verkrijgbaar zonder recept bij de apotheek. De apotheker zal enkele vragen stellen om er zeker van te zijn dat het medicijn geschikt is voor jouw situatie. Voor vrouwen onder de 21 jaar worden de kosten van noodanticonceptie vergoed door de zorgverzekering. Voor vrouwen van 21 jaar en ouder zijn de kosten voor eigen rekening, tenzij er specifieke medische redenen zijn.
Bijwerkingen en beperkingen
Mogelijke bijwerkingen van de morning-after pil kunnen misselijkheid, hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid en buikpijn zijn. Deze bijwerkingen zijn meestal mild en van korte duur. De morning-after pil is niet geschikt als reguliere anticonceptiemethode en biedt geen bescherming tegen seksueel overdraagbare aandoeningen. Vrouwen die borstvoeding geven of bepaalde medicijnen gebruiken, moeten eerst overleggen met een zorgverlener.
Anticonceptiva kiezen - advies en consultatie
Factoren bij het kiezen van anticonceptiva
Het kiezen van de juiste anticonceptiemethode is een persoonlijke beslissing die afhangt van verschillende factoren. Belangrijke overwegingen zijn je leeftijd, medische geschiedenis, levensstijl, en persoonlijke voorkeuren. Ook speelt de gewenste effectiviteit, gebruiksgemak, en of je in de toekomst kinderen wilt een rol bij de keuze. Het is essentieel om een methode te kiezen die bij jouw specifieke situatie en behoeften past.
Rol van huisarts en apotheek
Zowel je huisarts als de apotheek spelen een belangrijke rol bij het kiezen en gebruiken van anticonceptiva. Je huisarts kan een uitgebreide consultatie bieden, je medische geschiedenis beoordelen, en de meest geschikte methode adviseren. De apotheek biedt deskundige begeleiding bij het gebruik van anticonceptiva, kan vragen beantwoorden over bijwerkingen, en zorgt voor de juiste uitgifte van medicijnen. Beide zorgverleners kunnen waardevol advies geven over de verschillende beschikbare opties.
Medische geschiedenis en contra-indicaties
Je medische geschiedenis is cruciaal bij het kiezen van anticonceptiva. Bepaalde aandoeningen kunnen het gebruik van specifieke methoden onveilig maken. Voorbeelden van medische factoren die van invloed kunnen zijn:
Verhoogd risico op bloedstolsels of hartproblemen
Hoge bloeddruk of diabetes
Leveraandoeningen of bepaalde kankersoorten
Migraine met aura
Roken, vooral boven de 35 jaar
Gebruik van bepaalde medicijnen die interacties kunnen veroorzaken
Leeftijd en levensfase overwegingen
De keuze voor anticonceptiva kan variëren afhankelijk van je leeftijd en levensfase. Tieners hebben vaak andere behoeften dan vrouwen in de twintig, dertig, of veertig. Jongere vrouwen kiezen vaak voor hormonale pillen vanwege het gebruiksgemak, terwijl oudere vrouwen mogelijk voorkeur geven aan langwerkende methoden zoals spiralen. Na bevalling of tijdens borstvoeding zijn specifieke overwegingen nodig voor de veiligheid van moeder en baby.
Kosten en vergoedingen zorgverzekering
In Nederland worden anticonceptiva tot de leeftijd van 21 jaar volledig vergoed door de zorgverzekering. Voor vrouwen van 21 jaar en ouder vallen de meeste anticonceptiva onder het eigen risico van de zorgverzekering. Sommige zorgverzekeraars bieden aanvullende vergoedingen voor anticonceptiva in hun aanvullende pakketten. Het is verstandig om bij je zorgverzekeraar te informeren naar de exacte vergoedingen en eventuele aanvullende opties.
Wanneer van methode wisselen
Er zijn verschillende redenen waarom je zou kunnen overwegen om van anticonceptiemethode te wisselen. Veelvoorkomende redenen zijn bijwerkingen, veranderingen in levensstijl, kinderwens in de toekomst, of ontevredenheid over de huidige methode. Ook medische veranderingen kunnen een wissel noodzakelijk maken. Het is belangrijk om bij het wisselen van methode eerst te overleggen met je zorgverlener om ervoor te zorgen dat er geen onderbrekingen zijn in de anticonceptieve bescherming.
Vruchtbaarheid na stoppen anticonceptiva
De meeste vrouwen kunnen zwanger worden kort nadat ze stoppen met anticonceptiva. Bij hormonale methoden zoals de pil keert de vruchtbaarheid meestal binnen enkele maanden terug naar het normale niveau. Na het verwijderen van een spiraaltje kan de vruchtbaarheid onmiddellijk terugkeren. Bij de anticonceptieprik kan het langer duren, soms tot een jaar, voordat de normale vruchtbaarheid volledig is hersteld. Het is een misverstand dat langdurig gebruik van anticonceptiva de vruchtbaarheid permanent beïnvloedt.
